Toen Amitav Ghosh onderzoek deed voor zijn romantrilogie over opium was hem al duidelijk hoe die kleine plant, de papaverplant, de loop van de wereldgeschiedenis heeft beïnvloed. Na De vloek van de nootmuskaat is hij er opnieuw in gedoken en ontdekte hij dat zelfs zijn eigen identiteit en familiegeschiedenis onmiskenbaar verweven zijn met papaver. De handel in opium werd opgezet door het Britse Rijk, maar ook de VOC verdiende haar geld ermee. Ghosh vindt opium zelfs terug bij het ontstaan van enkele van de grootste bedrijven en machtigste families en prestigieuze instellingen ter wereld.

Rook en as is tegelijkertijd een reisverslag, een essay over kolonialisme, kapitalisme, drugs en verslaving en een traktaat over wie de macht heeft om de geschiedenis op te schrijven. Bovenal is het een verhaal over wortels, over hoe de wereld zoals we die kennen ontsproot aan die éne kleine plant, die in de handen van Ghosh bijna zelf een romanpersonage wordt.