Leiden is een van de oudste, een van de mooiste en in ruimtelijk opzicht een van de interessantste steden van Nederland. Deze atlas beschrijft meer dan duizend jaar ruimtelijke ontwikkeling van Leiden aan de hand van historische en thematische kaarten, schilderijen, prenten en foto’s.

Al voor het jaar 1000 werd tussen twee Rijnarmen de burchtheuvel opgeworpen. Daar vlakbij verrezen een handelsnederzetting en een grafelijke hof. Tussen 1200 en 1500 groeide Leiden, vooral door de textielindustrie, uit tot grootste stad van Holland. In de zeventiende eeuw was Leiden een toonaangevend centrum van wetenschap en kunst. De in 1575 gestichte universiteit droeg daaraan bij. De stad groeide verder en de singelgrachten kregen hun huidige vorm.

Zo succesvol als Leiden tot 1670 was, zo dramatisch was de neergang hierna. De kwijnende textielnijverheid leidde tot bevolkingskrimp en verpaupering. Pas eind negentiende eeuw nam de bouwactiviteit weer toe, nu ook buiten de singels, aanvankelijk ongepland. Een gemeentelijk uitbreidingsplan liet nog tot 1933 op zich wachten.
Na de Tweede Wereldoorlog werden omvangrijke moderne wijken uit de grond gestampt. De waardering voor de oude stad was intussen gegroeid, zodat steeds meer werd ingezet op behoud en herstel. De laatste jaren neemt de ruimtelijke omvang van Leiden nauwelijks verder toe. Er wordt nu hoofdzakelijk binnen de stadsgrenzen gebouwd.